ایرانیان از زمان شکست عباس میرزا از لشکر روسیه تا امروز دنبال چه می‌گردند؟ عبارتی این روزها ذهنم را اشغال کرده که گمان می‌کنم کلید خوبی برای درک این خواسته دویست ساله است: زیست-کرامت. این عبارت ساخته نادر صدیقی است.

#زیست_کرامت از آن ترکیب‌های عجیب است که آرزوها، ناخرسندی‌ها، نقدها و بایسته‌های حکمرانی را یکجا در خود جای داده است. ایرانیان دویست سال است در آرزوی زیست-کرامت می‌سوزند.

زیست-کرامت یعنی زندگی فردی و جمعی دو بخش دارد و ایرانیان باید توأمان به صورت مادی امکان زیستنی داشته باشند که به ایشان احساس کرامت بدهد؛ و کرامتی داشته باشند که زیستن‌شان را معنادار سازد.

کرامت، معنایی از جنس گرامی داشته شدن، سخاوت و بزرگ‌منشی دارد. کرامت نقطه مقابل حقارت است. زیست-کرامت نیز ترکیبی از زیستن مادی بدون تحقیر شدن، و تحقیر نشدن و بزرگ داشته شدن بدون از دست رفتن زیستن است.

زیست-کرامت دلالت‌هایی برای زندگی فردی و جمعی دارد؛ سیاست داخلی و خارجی را هم در بر می‌گیرد؛ اقتصاد، فرهنگ و زندگی اجتماعی را هم شامل می‌شود. زیست-کرامت آمیخته‌ای از تأمین زندگی مادی ایرانیان بدون تنگدستی و تحقیر، زیستن در میان جهانیان بدون ترس و تحریم، زندگی در سایه حاکمیت قانون بدون اجبار و تبعیض، و زیستن بر اساس آزادی و انتخاب فردی بدون انقیاد و تحمیل است.

همه هنر حکمرانی این است که زیست-کرامت را توأمان فراهم کند و یکی را قربانی دیگری نکند. البته تقدم زیست بر کرامت در این عبارت معنایی روشن دارد: زیستنی باید باشد تا وصف کرامت به آن تعلق گیرد.

آن‌چه ایرانیان امروز و در روند این سال‌‌ها شاهدش هستند زوال زیست-کرامت است. زیستنی که سهم همه شهروندان از تنفس فقط گرد و خاک، و سهم چندین دهک از تنعم فقط فقر باشد؛ سهم میلیون‌ها نفر از دنیای کار فقط بیکاری، و سهم کثیری از کارِ دنیا فقط دستمزد اندک و بیگاری؛ زیست-کرامت نیست.

آن کرامتی هم که در سایه تهدید و تحریم در فضای بین‌المللی حاصل شود، و توأم با برخورداری برابر همگان از آزادی و برابری در برابر قانون حاصل نشده باشد، کرامت نیست و زیستن را هم به خطر می‌اندازد.

به گمان من ایرانیان می‌توانند همه مطالبات تاریخی و امروزین‌شان را در همین عبارت نمادین خلاصه کنند. عبارتی که به می‌تواند میثاق جمعی ایرانیان باشد و به حکمرانان نشان می‌دهد که زیستنی می‌خواهند کریمانه، و کرامتی می‌خواهند که در آن زیستن چنان پای انگاره‌های ذهنی قربانی نشود که خود زیستن و تجربه آن به حقارتی کرامت‌کُش مبدل شود.

#زیست_کرامت می‌تواند مفهومی برای اندیشیدن و صورتبندی کردن اصلاح‌جویی در #ایرانِ_بر_لبهِ_تیع باشد. زیستی کریمانه و کرامتی که زیستن را تحقیر نمی‌کند. حکمرانی امروز را هم باید بر اساس نقض زیست-کرامت نقد کرد.

زیست-کرامت که نباشد و تلاش برای حفظ زیست یا کرامت به صورت مجزا، هر دو را نهایتاً نابود می‌کند. کیفیت حکمرانی در تجلی متعادل زیست-کرامت بروز می‌کند.

نوشته زیست-کرامت: گمشده ایرانیان اولین بار در پادکست دغدغه ایران. پدیدار شد.

خبر تلخ فروریختن یک سازه در شهر آبادان باعث اندوه و تالم است. با توجه به اهمیت این بحث، ذکر موارد زیر ضروری است:

میامی فلوریدا
یک سال پیش در همین روزها، ساختمانی ۱۲ طبقه (https://en.m.wikipedia.org/wiki/Surfside_condominium_collapse) در ایالت فلوریدا آمریکا فرو ‌ریخت و متاسفانه در اثر آن تعداد 98 انسان جان خود را از دست دادند. این سوال مطرح شد که مقصر این اتفاق کیست؟ خصوصا با توجه به اینکه مدتی قبل یک استاد دانشگاه (به استناد مطالعات خود) درباره آن سازه اعلام خطر کرده بود.
دو روز بعد از فروریختن برج، «موسسه استاندارد و فن آوری آمریکا» (NIST) پروژه ای را تعریف کرد تا گروهی از پژوهشگران سازه «علل» وقوع خرابی پیشرونده را بررسی کنند. اما دلیل ورود موسسه استاندارد به این بحث چه بود؟
چون پیدا کردنِ علتِ خرابی پیش رونده در یک سازه، بسیار پیچیده است (پدیده ای چند پارامتری است) و نیازمند زمان و کار گروهی است.

این پروژه هنوز در دست انجام است و گزارشهای اولیه در حال آماده شدن.

خرابی پیش رونده چیست؟ (Progressive Collapse)

این بحث بعد از ماجرای ۱۱ سپتامبر مورد توجه پژوهشگران مهندسی سازه قرار گرفت.

«خرابی پیشرونده» به بیان ساده، یعنی اینکه اگر یک عضوِ اصلیِ ساختمان (مثلاً یکی از ستونها) به دلیلی (مثلاً انفجار یک بمب/خط لوله گاز یا…) از دست رفت و از مدار خارج شد، اعضایِ دیگر بتوانند بارِ آن عضو را بین خودشان تقسیم کنند و این خرابی، منجر به خرابیهای بعدی ( پیشرونده) نشود.

مطالعات تیم ما درباره خرابی سازۀ Pier45 شهر سانفرانسیسکو نشان می داد که چطور خرابیِ یک ستون منجر به آغاز سناریوی تخریب در کل سازه بوده است (لینک مقاله (https://t.me/solseghalam/1938) درباره نقش ستونها در خرابی Pier 45)

ستونهای قاتل
قبل از پرداختن به موضوع برج #آبادان، ضروری است که به یک تراژدی تلخ که طی دو دهه گذشته در صنعت ساخت و ساز کشور ما رخ داده، پرداخته شود. نام این تراژدی را می توان «ستونهای قاتل» گذاشت.

تفاوت اساسی بین ساختمان فولادی در کشور آمریکا با کشور ژاپن در این است که در #آمریکا از ستونهای با مقطع اچ یا (Wide Flange) استفاده می شود در حالی که در #ژاپن ستونهای با مقطع باکس (قوطی) یا HSS بکار برده می شود. دلیل این امر چیست؟

به (بالهای) ستون با مقطع اچ، می توان ۲ تیر با «اتصال خمشی» متصل کرد، در حالی که به ستونهای قوطی، می توان از هر ۴ وجه ، ۴ تیر را با «اتصال خمشی» متصل کرد. با اینکار، مهندس محاسب می تواند صرفه جویی قابل توجهی در وزن فولاد مصرفیِ ساختمان انجام دهد.

مشکل در اینجاست که آیین نامه فولاد در کشور ما کپیِ تمام عیار آیین نامه فولاد آمریکاست، و لذا در خصوص نحوۀ محاسبات اتصالات تیر به ستون قوطی، ساکت و بی محتواست. از طرف دیگر، کارخانه های فولاد کشور ما نیز همانند #ژاپن نیستند که مقاطع باکس تولید کنند (و عمدتا مقطع اچ تولید می کنند).

با این اوصاف، مهندسین محاسب در نقشه های خود از ستونهایی استفاده می کنند که نه کارخانه فولاد آنها را تولید می کند و نه استاندارد ملی (مبحث دهم مقررات ملی ساختمان) فرمولی برای محاسبه «ظرفیت خمشی اتصال» ارایه کرده است.
(لینک مقاله (https://t.me/solseghalam/1511) درباره طراحی اتصال با روش ژاپنی)

به این تراژدی، یک شوربختی دیگر هم اضافه می شود و آن اینکه ستونِ قوطی را پیمانکارِ جوشکار، با استفاده از جوشهای بد و غیر استاندارد بسازد.
نتیجۀ این سناریو چه خواهد شد؟ نتیجه اینکه وقتی به یکی از وجوهِ ستون، بار بزرگی اعمال شود، یکی از وجوهِ قوطی براحتی کنده خواهد داشت (یا ترک در جوشهایش آغاز خواهد شد) و نهایتا آن ستون، از زیر بار شانه خالی خواهد کرد. و قتل عام آغاز خواهد شد.

مقصر اصلی، نبودِ استاندار ملی است
هزاران ساختمان با روش مذکور طی ۲ دهه اخیر در کشور ما ساخته شده است (از جمله منزل پدری اینجانب) و حیرت آور اینکه بالاخره پس از سالهای طولانی، ویرایش جدید مبحث دهم مقررات ملی از پرده برون آمده و ترجمه ناقصی از آیین نامه ژاپن درباره اتصالات قوطی را منتشر کرده است. کوه موش زائید.

سازه های فولادی که طی ۲۰ سال گذشته در ایران ساخته شده، در زلزله های پیش رو هزاران نفر را خواهند کشت و مقصر اصلی در این ماجرا، عدم وجود #استاندارد_ملی قوی، متناسب با نیازهای بازار ایرانی است.

حیرت آور اینکه با وجود چنین گپ بزرگ و عجیبی در صنعت ساختمان ما، اساتید دانشگاه، دانشجویان دکترا را به دنبال فن آوریهای بسیار پیچیده می فرستند، فقط برای اینکه بتوانند مقاله ISI چاپ کنند.

پروژه عبدالباقی
کمیته بررسی “علل خرابی پیشرونده” باید تشکیل شود ولی فعلا آنچه مشخص است اینکه شروعِ شکستِ جوش در ورقهای پوششی ستونها، باعثِ آغاز خرابی بوده است. کمیته فنی می تواند جزییات این ماجرا را به دقت بررسی کند.

نوشته از برج چمپلین فلوریدا تا برج متروپل آبادان اولین بار در پادکست دغدغه ایران. پدیدار شد.

نکته جامعه‌شناختی جالب داستان آتیلا آمبروش (Attila Ambrus) این است که وقتی پلیس مجارستان در مقطعی تصویری بازسازی‌شده از او را منتشر می‌کند تا مردم هر اطلاعی درباره او را به پلیس منتقل کنند، با بازخورد منفی مردم مواجه می‌شود. روایتی در بین مردم شکل گرفته بود مبنی بر این‌که شاید این دزد ناشناخته، رابین‌هودی عمل می‌کند و پول‌ها را بین فقرا تقسیم می‌کند. گروه‌هایی از مردم می‌گفتند باز هم دم این دزد گرم که مردانه می‌دزدد، مقامات که خیلی شیک و مجلسی اختلاس می‌کنند. خلاصه، پلیس نتوانست از حمایت مردمی برای مقابله با آتیلا اندروش برخوردار شود. آتیلا اندروش حتی به گونه‌ای قهرمان مردمی هم می‌شود.

داستان آتیلا آمبروش یکی از جذاب‌ترین داستان‌های واقعی است که در «پادکست کانال بی» (Channel B Podcast) (اپیزودهای 69 تا 72) منتشر شده و شنیدنی است؛ اما این داستان واقعی غیر از جذابیت داستانی، نتیجه جامعه‌شناختی مهمی دارد.

نتیجه جامعه‌شناختی
نتیجه جامعه‌شناختی داستان آتیلا آمبروش را با عبارت #سندروم_آتیلا می‌توان نشان داد. سندروم آتیلا وضعیتی است که جامعه‌ای بر اثر شدت گرفتن «ادراک فساد» یا «مشاهده فساد» رهبران سیاسی، مقامات دولتی و کارگزاران حکومت، به ستایش دزدی و فساد شهروندان عادی روی می‌آورند. شاید این ستایش را آشکارا بیان نکنند، اما پیش خود می‌گویند «مقامات که با ناجوانمردی، در مقیاس کلان، از جیب میلیون‌ها نفر، در پناه حمایت قانونی و بدون پاسخ‌گویی دزدی می‌کنند؛ پس من چرا باید از برداشتن سهم‌ام از منابع کشور خجالت بکشم؟»

#سندروم_آتیلا می‌تواند به نقطه‌ای برسد که دزدان خرده‌پا مثل آتیلا را تقدیس و ستایش کند، و حتی افسانه‌هایی حول خیرخواهی و شجاعت آن‌ها بسازد. دستگیری آتیلا معلوم کرد که همه پول‌های دزدی را برای قمار و مشروب‌ مصرف می‌کرده و هیچ کنش رابین‌هودی هم نداشته است، اما افسانه‌های رابین‌هودی حول او شکل گرفته بود.

جامعه وقتی دچار #سندروم_آتیلا می‌شود که بر اثر شدت مشاهده کردار ناشایست حاکمان، هر فردی شروع می‌کند توانایی ذهنی تبدیل شدن به یک آتیلا را در خود تقویت کند. #سندروم_آتیلا نقطه آغاز و البته بخشی از فرایند فروپاشی اخلاقی، کارآمدی و همه‌گیر شدن فساد است؛ لحظه‌ای است که اخلاق انسجام‌بخش رو به نابودی می‌رود.

#سندروم_آتیلا نقطه بی‌بازگشت نیست اما بازگشتن از آن هم دشوار است. سندروم آتیلا بیان معکوسی از یک ضرب‌المثل هم هست. گفته‌اند «تخم‌مرغ دزد شتر دزد می‌شود.» روایت جامعه‌شناختی‌تر این است: «شتردزدها مردم را تخم‌مرغ دزد می‌کنند.» وقتی شتردزدی پدیده رایج قدرتمندان شود، آن‌چه به ذهن شهروند درمانده‌ای در سطح آتیلا می‌رسد، تخم‌مرغ دزدی است. خودش و بقیه نیز تار و پود ذهنی توجیه آن‌را فراهم خواهند کرد.

#سندروم_آتیلا صورتی از زمینه‌سازی شتردزدی فرادستان برای تخم‌مرغ‌دزدی فرودستان است.

نوشته سندروم آتیلا: شتردزدان و تخم‌مرغ‌دزدان اولین بار در پادکست دغدغه ایران. پدیدار شد.

دو. متروپل ساختمانی است که بعد از تدوین و انتشار گزارش ملی پلاسکو ساخته شده است. سؤال مهمی است که چرا تدوین یک گزارش ملی، و خیلی از قوانین و مقررات ملی، هیچ تأثیری بر بهبود وضعیت ساخت ساختمان نداشته است. این سؤال باید در دادگاهی علنی پاسخ بگیرد.

سه. هم‌نسلان من احتمالاً به یاد دارند که در فاصله جلسه اول ۱۷ خرداد تا ۲۰ تیر ۱۳۷۷ هفت جلسه دادگاه غلامحسین کرباسچی شهردار پیشین تهران از تلویزیون پخش شد. اگر پرونده غلامحسین کرباسچی با اتهام‌های مالی ارزش پخش از تلویزیون داشته است، دادگاه متروپل حتماً و ضرورتاً مستحق چنین مواجهه‌ای با آن است.

چهار. اگر دادگاه رسیدگی به فروریزی متروپل آبادان نیز همان گونه برگزار شود و این بار به صورت زنده از تلویزیون پخش گردد، می‌توان به تابیدن نوری بر تاریکخانه فساد، ناکارآمدی، نقص قوانین و ناتوانی دستگاه‌ها امیدوار بود.

پنج. گزارش‌هایی نظیر «گزارش ملی پلاسکو» زمانی اثرگذار خواهند شد که نتایج آن‌ها بر دادگاه‌ها و پاسخ‌گو ساختن مقصران و قصورکنندگان تأثیر داشته باشد.

شش. حق مردم آبادان، خوزستان و ایران است که در دادگاهی علنی و قابل دسترسی برای همه مردم ایران (از طریق پخش زنده) در جریان فرایندهای منجر به فروریزی متروپل قرار گیرند. اصلاح و اعتمادسازی می‌تواند از این نقطه شروع شود.

نوشته دادگاه علنی متروپل اولین بار در پادکست دغدغه ایران. پدیدار شد.

اول، به وزارت رسیدن آقای عبدالملکی نشان داد که در این کشور می‌توان با بیان حرف‌های فضایی مثل تحریم مهم نیست، با یک میلیون تومان می‌توان شغل ایجاد کرد، چند جوان لامبورگینی ساخته‌اند، سرمایه‌گذاری خارجی دروغ است، فقط با کشاورزی می‌توان در زمره ده اقتصاد برتر دنیا شد و … به وزارت رسید. معلوم شد #فضانوردی_سیاسی جواب می‌دهد. حرف‌های فضایی بزن و با سرعت موشک از نردبان قدرت بالا برو!

دوم، فضانوردی سیاسی به همان سرعت موشکی که جواب می‌دهد و سیاست‌ورز فضایی را به اوج می‌رساند، به همان سرعت هم احتمالاً – بالاخص در شرایط نامساعد اقتصادی – سبب سقوط می‌شود. البته اگر میانه دهه ۱۳۸۰ بود، نفت بالای ۱۰۰ دلار فروش می‌رفت و تحریم شدید نبود، شاید این موشک کماکان رو به بالا بود کما اینکه برای برخی به هزینه ملت بالا و بالاتر رفته است.

سوم، اخبار غیررسمی درباره پست سفارت گرفتن آقای عبدالملکی منتشر شده است. این خبر ممکن است غلط باشد کما این‌که ایشان به سمت مشاور رئیس‌جمهور منصوب شده‌اند. اما صرف‌نظر از انتصاب شخص ایشان به سفارت (که ممکن است محقق نشود) باید در این باره نوشت که در این کشور یک سنت ناپسند قاجاری وجود دارد که برخی (شمار زیادی) از مقامات ارشد وقتی از کاری به دلیل بی‌کفایتی، ناسازگاری با دولت و … کنار گذاشته می‌شوند، به آن‌ها پست سفارت در کشورهای دیگر را هدیه می‌دهند. الان فرصت خوبی برای نقد این سنت قاجاری است. (پی‌نوشت: کاربرد عبارت «سنت قاجاری» در این متن نادرست است. سفرای دوره قاجار افراد تحصیلکرده، چند زبانه و فرهیخته‌ای بوده‌اند. به این وسیله اصلاح می‌شود.)

وزارت امور خارجه باید از تخصصی‌ترین، هوشمندترین و نخبه‌گراترین سازمان‌های حکمرانی باشد. آدم‌های این وزارتخانه و از جمله سفرا باید در دل روابط بین‌الملل و روابط دوجانبه و چندجانبه، و ترقی گام به گام رشد کنند؛ باید مسلط به یکی دو سه زبان خارجی باشند، درک عمیقی از تاریخ کشورها، ژئوپلتیک، تحولات اقتصادی جهان و … داشته باشند. درست برخلاف این رویه، شماری از سفرا – حتی در مهم‌ترین کشورها (البته همه کشورها به جهاتی مهم هستند) – این ویژگی‌ها را هم ندارند.

بدتر این است که گاه جامانده و وامانده‌ای از سمت‌های دولتی را – در همه دولت‌ها – به سفارت نصب می‌کنند. انتصابات هم تحت تأثیر روابط بیرون از وزارت امور خارجه است. این وضعیت درخصوص انتصاب نمایندگان ایران در سازمان‌های بین‌المللی نیز کم و بیش حاکم است. یک متخصص درجه اول و دیپلماتی ارشد که سال‌ها در عرصه بین‌المللی فعالیت کرده بود زمانی می‌گفت به تجربه دریافته‌ام نمایندگی ایران در سازمان‌های بین‌المللی برای بوروکراسی کشور فقط در حد هدیه دادن این پست‌ها به عنوان جایزه به افراد خاص اهمیت دارد. گویی قرار نیست ما از عضویت در این سازمان‌ها بهره‌ای ببریم که به تخصص نمایندگان‌مان در آن‌ها نیاز داشته باشیم.

بالاخره بعد از صد سال تجربه شکل‌گیری چیزی شبیه به دولت مدرن در ایران وقت آن رسیده است که اولاً فضانوردان سیاسی – که البته در همه کشورها هستند اما در همه کشورها سوار بر موشک قدرت به مراتب بالا نمی‌رسند – مهار شوند. در ضمن، ضرورتی است که در شیوه انتصاب سفرا تغییراتی صورت گیرد و جایگاه تخصص در وزارت امور خارجه، پست سفارت، و نمایندگی‌های ایران در سازمان‌های بین‌المللی جدی گرفته شود.

نوشته فضانوردی سیاسی و سفارت اولین بار در پادکست دغدغه ایران. پدیدار شد.